Artificiële Intelligentie heeft al in vele bedrijfstakken zijn intrede gemaakt, maar toch blijft de juridische sector achter. Hoe komt dit nu?
De AI-rechter: hot topic
De digitalisering zelf van de sector komt in België traag op gang en is bovendien nog volop in ontwikkeling. Het is nog maar sinds 2018 dat een e-Depot werd opgericht om juridische stukken neer te leggen. Ook moeten we in gedachten houden dat als we AI in de rechtbank brengen, er algoritmes zullen zijn die beslissen over de hoogte van boetes, het aantal jaren gevangenis en wie dus in rechte gelijk krijgt. Dit is een heel ander niveau dan wanneer een algoritme suggereert welk nummer je wilt horen op Spotify.
Toch is gebruik van AI als rechter hot topic waar veel grote spelers mee bezig zijn en veel onderzoek naar gedaan wordt. De justitiebarometer van 2014 heeft namelijk aangetoond dat slechts 48% van de respondenten “akkoord” of “eerder akkoord” was met de stelling dat rechters alle burgers op gelijke wijze behandelen en maar 59% van de respondenten vond dat rechters in alle onafhankelijkheid recht spreken. Dergelijke cijfers tonen aan dat het vertrouwen van burgers in justitie nog een ruime groeimarge heeft. Kan AI deze problemen uit de weg helpen? AI is namelijk in staat om verschillende extralegale factoren uit te schakelen doordat ze niet beïnvloed worden door enige druk van buitenaf. Hoe zal dit er dan uit zien?
Recht op een eerlijk proces
Eerst en vooral is er waakzaamheid geboden bij de inzet van AI vanuit het oogpunt van onze procedurele rechten. De uitoefening van het recht op een eerlijk proces en op toegang tot een effectief rechtsmiddel kan immers in het gedrang komen wanneer algoritmes ‘ongemerkt’ grondrechteninbreuken veroorzaken of wanneer beslissingen niet transparant zijn onderbouwd.
Ook moeten de rechters erover waken dat er geen ongelijke informatiepositie ontstaat bij de procespartijen, doordat slechts één van hen kennis heeft van de werking van het algoritme en de andere niet (equality of arms).
Het niet-transparant karakter van (zelflerende) algoritmes kan er zelfs voor zorgen dat de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van rechters in het gedrang komt.
De Hoge Raad in Nederland oordeelde reeds in het kader van een administratieve procedure dat een bestuursorgaan moet zorgdragen voor inzichtelijkheid en controleerbaarheid van de AI-keuzes, aannames en gegevens, indien een besluit van een bestuursorgaan geheel of ten dele het resultaat is van een geautomatiseerd proces.
Hoe werkt zo een AI-rechter?
De vraag is natuurlijk: hoe maak je een algoritme die rekening houdt met de complexiteiten van de wet? Het omzetten van wetten en regels in wiskundige algoritmes is geen moeilijk opdracht, maar is het dat wat we willen? Spreekt de rechter recht door zijn codices te volgen? De rechter gaat net de wetten en regels gaan interpreteren, samen gezien met de concrete situatie. De rechter zit er om dat stukje menselijkheid toe te voegen aan zijn uitspraak. Over de hele wereld wordt er gezocht naar hoe je nu die ‘eerlijkheid’ en ‘rechtvaardigheid’ omzet in een wiskundig code. De zoektocht naar een robot als rechter wordt nog een lange reis met veel ethische vraagstukken. Maar AI kan nu ook al veel betekenen voor rechters en rechtbanken.
Ten eerste kan AI helpen om het tijdsverloop van het proces in te korten. Opzoekwerk naar precedenten en relevante wetgeving kan gedaan worden door AI. Of AI kan gebruikt worden om zwakke plekken in de juridische argumentatie aan te geven. Verder kan het systeem leren uit precedenten en zo kunnen voorspellingen van uitkomsten worden gedaan.
Hiervoor zijn wel grote digitale databanken nodig met alle uitspraken van de rechtbanken. Aangezien die er nog niet zijn, is dit de eerste stap die moet worden gezet.
Momenteel de rechter vervangen door een robot, zit er nog niet in. Gerechtigheid is dan ook niet alleen het toepassen van de wet, maar het vinden van een oplossing die sociaal gedeeld en geaccepteerd moet worden. En dit kan voorlopig alleen nog gebeuren door een menselijke rechter.
Vandaag zien we echter steeds meer aandacht in AI voor transparantie en de NoBlackbox benadering. Dit zal cruciaal zijn voor de aanvaarding van AI oplossingen in maatschappelijk belangrijke domeinen zoals de rechtspraak. Bij deJuristen blijven we deze ontwikkelingen op de voet volgen. Bij vragen hierover kan u ons steeds contacteren via hallo@dejuristen.be.
Geschreven door Delphine Cannoot en Paulien Vandenborre, Trainees deJuristen, en Kris Seyen, Partner deJuristen
