Een kunstmatige persoonlijkheid, die in staat is om te denken en beslissingen te nemen. Deze definitie van artificiële intelligentie maakt het moeilijk om er een adequate juridische kwalificatie aan toe te wijzen. Hoe zit het met de toekenning van juridische verantwoordelijkheid? Wat met de aansprakelijkheidsverdeling voor schade die bij het gebruik van AI is ontstaan? Samengevat: moeten AI en robots over rechten en plichten beschikken?
Rechtspersoonlijkheid
Op dit moment worden robots gekwalificeerd als ‘rechtsobjecten’. Dit komt omdat ze niet kunnen worden beschouwd als natuurlijke of rechtspersonen. Ze beschikken immers niet over een staat, eigen vermogen, bekwaamheid of aansprakelijkheid. Zouden robots rechtspersoonlijkheid moeten bezitten? Is het mogelijk om rechtspersoonlijkheid te verlenen aan objecten zodat deze kunnen optreden in het rechtsverkeer met hun eigen rechten en plichten?
Voorlopig alleszins niet. De mogelijkheid om een identiteit te verlenen aan een object, is onbestaande in het Belgisch en Europees recht. Toch wordt erover nagedacht. Zo verkreeg robot Sophia bijvoorbeeld al de status van staatsburger in Saoedi-Arabië.
Het Europees Parlement overwoog in 2018 ook al om robots “Electronic Personality” te geven, een gelijkaardige rechtspersoonlijke status als die van mensen. Het Parlement schreef in een resolutie dat robots (gedeeltelijk of geheel) aansprakelijk moeten zijn voor hun daden. In dat geval zouden robots rechtspersoonlijkheid krijgen, om vervolgens handelingsbekwaam te zijn in rechtszaken. In dat opzicht zouden ze kunnen optreden als eiser of verweerder.
Deskundigen op het gebied van robotica, kunstmatige intelligentie, recht, medische wetenschappen en ethiek raden dit sterk af. Door rechtspersoonlijkheid toe te wijzen aan AI, kunnen fabrikanten en andere actoren hun wettelijke verantwoordelijkheden namelijk ontvluchten, hetgeen kan leiden tot misbruik.
Aansprakelijkheid
De ethische implicaties van AI zijn nauw verweven met aansprakelijkheid. Wie is er bijvoorbeeld aansprakelijk bij een ongeval met een zelfsturende auto?
Op basis van de Wet Productaansprakelijkheid is de producent objectief aansprakelijk voor de schade die door een gebrekkig product wordt veroorzaakt. Een robot, met zijn huidige kwalificatie als rechtsobject, valt in elk geval onder het toepassingsgebied van de Wet Productaansprakelijkheid. De aansprakelijkheid van de bewaarder van de gebrekkige zaak (artikel 1384, eerste lid BW), kan eveneens ingeroepen worden. Hier wringt het schoentje voor eigenaars of producenten van robots: een robot kan immers schade veroorzaken door een autonome beslissing. De eigenaar of producent lijkt daar niets mee te maken te hebben. Is de robot dan per se gebrekkig? Deze redenering pleit natuurlijk in het voordeel van het toekennen van elektronische persoonlijkheid, maar werkt een opvallende contradictie in de hand: robots zouden immers rechten en plichten krijgen, met het oog op de bescherming van de rechten van mensen.
Schuldbekwaamheid
Wat zou er nu gebeuren als robots in de toekomst gekwalificeerd zouden worden als rechtssubjecten? Kunnen de bestaande regimes dan nog worden toegepast? Het lijkt niet eenvoudig om een robot zelf aansprakelijk te stellen op basis van artikel 1382 BW, aangezien het subjectieve element van de fout aanwezig moet zijn. Om een gedraging als foutief te kwalificeren, moet de dader op het ogenblik van het schadegeval namelijk schuldbekwaam zijn en moet de daad aan hem toerekenbaar zijn.
Beloofd, dit is de laatste vraag: kunnen robots schuldbekwaam zijn? Zijn zij zich met andere woorden bewust van hun doen en laten, en hebben zij daar zelf de nodige controle over?
Het maatschappelijk debat zal nog een hele tijd moeten gevoerd worden. Bij vragen hierover kan u ons steeds contacteren via hallo@dejuristen.be.
Geschreven door Emiel Koonen, Legal Adviser deJuristen, en Kris Seyen, Partner deJuristen
