Ben je ondernemer? Dan heb je vast wel een website en/of sociale media kanalen. En een website en sociale media kanalen ogen natuurlijk altijd aangenamer als er relevante en professioneel ogende afbeeldingen op te vinden zijn. Gelukkig zijn in dit digitaal tijdperk afbeeldingen snel gevonden: met een muisklik vind je direct wat je zoekt. Maar let op. Op zulke afbeeldingen rusten meestal auteursrechten. Als je deze rechten schendt, kan je aangesproken worden tot betaling van een schadevergoeding. En hierbij gaat men niet altijd even fair te werk.
Auteursrecht en afbeeldingen gevonden op het internet
Als een foto voldoet aan de voorwaarden voor bescherming door het auteursrecht, heeft de fotograaf als eerste het exclusieve recht om de foto te exploiteren. Zonder zijn toestemming mogen anderen de foto dus niet gebruiken, tenzij dit gebruik onder een van de uitzonderingen valt waarvoor geen toestemming vereist is.
Deze basisregel dat je andermans foto’s niet mag gebruiken, geldt ook wanneer de afbeelding vrij op het internet te vinden is. De regel geldt bovendien ongeacht of het copyrightsymbool © bij de foto is aangebracht, en ongeacht of je zelf te goeder trouw bent.
Beheer van afbeeldingen
Moet je dan de toestemming vragen? Ja! En aan wie? Aan de fotograaf? In eerste instantie wel. We spreken in het auteursrecht immers over “rechthebbenden”, en in principe is dat de auteur, dus de maker van het werk. In het geval van foto’s, is het dus de fotograaf die de rechthebbende is. Maar die kan het beheer van zijn auteursrechten ook overgedragen hebben aan een collectieve beheersvennootschap, zoals Sabam of Sofam. Ook de relevante collectieve beheersvennootschappen kunnen dus de vereiste toestemming verlenen.
Auteurs kunnen zich ook aansluiten bij onafhankelijke beheerentiteiten, zoals Permission Machine. In tegenstelling tot collectieve beheersvenootschappen, zijn onafhankelijke beheerentiteiten noch direct, noch indirect, de eigendom van de rechthebbenden in kwestie. Het zijn organisaties met een commercieel doel.
Agressieve praktijken
Permission Machine is een van de onafhankelijke beheerentiteiten die door velen wordt beschouwd als “agressief”. Maar wat doet ze precies, en hoe gaat ze te werk?
In tegenstelling tot bijvoorbeeld Sabam, exploiteert Permission Machine de rechten van haar klanten niet “actief”: ze heeft geen catalogus van beeldmateriaal van haar klanten die anderen kunnen bekijken en waaruit dan een of meerdere foto’s gekozen kunnen worden om tegen betaling van een vergoeding te kunnen gebruiken.
Wat Permission Machine wél doet, is inbreuken op de auteursrechten van haar klanten opzoeken. Dit doet ze via zoeksoftware (reverse image tracking technology). Wanneer zij een inbreuk ontdekt, stuurt ze een brief naar de inbreukmaker met de vraag om een retroactieve en betalende licentie aan te gaan voor het onrechtmatig gebruik van het betreffende beeldmateriaal (inclusief 1 jaar “gratis” gebruik in de toekomst): dit komt dus eigenlijk neer op het betalen van een schadevergoeding voor het onrechtmatig gebruik. Maar wanneer niet snel genoeg gereageerd wordt op de brief, volgen aanmaningen waarin gedreigd wordt met rechtszaken.
Het nadeel van gebruik van reverse image technology is echter dat op die wijze wel succesvol kan opgespoord worden waar een foto gebruik wordt, maar dat deze “domme” technologie natuurlijk niet in staat is om te beoordelen of dit gebruik al dan niet een inbreuk uitmaakt: het kan immers onder één van de uitzonderingen vallen waar het gebruik is toegelaten, of het kan zijn dat je reeds een licentie hebt voor die foto! Nuances die Permission Machine niet lijkt te maken wanneer ze actie onderneemt.
Permission Machine verstuurt haar brieven, en hoopt natuurlijk hieruit zoveel mogelijk omzet te halen. Krijg je zo een brief, dan loont het de moeite in de eerste plaats na te gaan of er wel sprake is van een inbreuk: misschien heb je de foto wel correct aangekocht? Of gebruik je die voor een educatief doel, of in een citaat, … Er zijn best wel wat uitzonderingen voorzien in de auteurswet.
Is de praktijk wel wettelijk?
Het is niet per se verboden dat een onafhankelijke beheerentiteit de auteursrechten van haar klanten niet actief exploiteert maar enkel inbreuken op deze rechten opspoort en schadevergoeding voor deze inbreuken vordert.
Maar het Hof van Justitie stelde eerder in een rechtszaak tussen Mircom en Telenet wel dat wanneer de beheerder hiertoe maatregelen of rechtsmiddelen zou inzetten, de nationale rechter de bevoegdheid heeft te oordelen of het gebruik van die maatregelen of rechtsmiddelen rechtsmisbruik uitmaakt. Bij deze beoordeling kan de nationale rechter onder meer in rekening nemen of de beheerder er financieel baat bij heeft dat inbreuken op de rechten van haar klanten in stand worden gehouden en dat zij niet probeert om deze inbreuken te bestrijden.
De Gentse ondernemingsrechtbank maakte recent van deze mogelijkheid gebruik. Permission Machine had een rechtszaak ingesteld tegen Kortom vzw omtrent het vermeende onrechtmatig online gebruik van 3 foto’s. In haar vonnis van 3 november 2021 stelt de Gentse ondernemingsrechtbank dat Permission Machine er inderdaad financieel voordeel uit haalt dat inbreuken op de auteursrechten van haar klanten “in stand worden gehouden”.
De vordering van Permission Machine maakte in dit concrete geval dan ook misbruik uit (en werd dus afgewezen). Daarbij stelde de Gentse ondernemingsrechtbank dat Permission Machine niet voldoende bewijs had dat zij wel degelijk de rechten op de foto’s had verkregen. Verder hekelde ze de vanzelfsprekendheid waarmee Permission Machine ervan uitgaat dat de foto’s überhaupt beschermd zijn door het auteursrecht. De rechtbank stelde ook dat de vergoeding die door Permission Machine gevorderd werd niet aansloot bij de indicatieve tarieven en verhoogd werd met onbewezen kosten.
Conclusie: check op auteursrechten!
Het is niet omdat beheerders van auteursrechten het recht aan hun kant hebben, dat er geen grenzen zijn aan de manier waarop ze deze auteursrechten kunnen uitoefenen. Het vonnis van de Gentse Ondernemingsrechtbank in de rechtszaak van Permission Machine tegen Kortom vzw toont dat nog maar eens aan.
Tegelijk betekent dit natuurlijk ook niet dat je als ondernemer een vrijgeleide hebt om de rechten van fotografen, en meer in het algemeen, creatives, te miskennen. Wees je dus altijd bewust van het feit dat er auteursrechten kunnen rusten op beeldmateriaal en dat je deze maar beter respecteert. Zélfs al staat dit materiaal openbaar op het internet.
Wil je als creative meer weten over de bescherming van je werk? Of ben je ondernemer en heb je twijfels of je een bepaalde foto mag gebruiken voor jouw onderneming? Contacteer onze experten via hallo@dejuristen.be!
Geschreven door Sofie Moore, Legal Adviser deJuristen, en Kris Seyen, Partner deJuristen
