Kort: Duitse koks klagen dat hun gerechten met zorg worden bereid, en zien liever geen Instagram-beelden van hun creaties terug. Ze claimen daarbij dat het auteursrecht aan hun kant staat. Maar is dat ook zo?
[intro]
We zien koks maar zelden terugkomen in onze juridische wereld. Meestal zijn het artiesten, zangers, platenlabels, kunstenaars of schrijvers die komen klagen dat hun auteursrecht geraakt wordt. Maar koks? Dat is een nieuwe. Hoewel, nieuw en niet nieuw. Restaurants klagen de laatste jaren steen en been over foodies die eerst hun gerecht vijftienmaal fotograferen (elke hoek en lichtinval is anders, nietwaar?) alvorens toe te slaan. Waarop restaurants tijd en geld verliezen, want het gerecht is ondertussen koud en mag opnieuw verwarmd worden (als dat al lukt).
De klacht is echter iets anders nu. Duitse koks claimen dat hun auteursrecht wordt geschonden door al die Instagram-foto’s van hun creaties. Is daar iets van aan?
[/intro]
[hr]
Auteursrecht, een snelcursus.
Het auteursrecht is één van de meest ruime intellectuele eigendomsrechten. Waar je bij andere takken van intellectuele eigendom, zoals merken, modellen of octrooien, een bepaalde geldsom in ruil voor bescherming krijgt, ligt het auteursrecht in Europa geheel anders.
Auteursrecht is immers gratis en automatisch. Dat impliceert dat als jij, nu en hier, een tekening maakt op een A4’tje, die tekening automatisch en zonder geldsom beschermd is door het auteursrecht. Dat recht geldt bovendien tot wel zeventig jaar na je overlijden, dus als je je een beetje je best doet, kunnen je kinderen (en kleinkinderen) nog meegenieten van de royalties.
Het auteursrecht heeft echter ook wel een achillespees. Waar het bewijs van merken, modellen of octrooien eenvoudig kan worden bewezen (elk van deze rechten heeft bijvoorbeeld een Benelux of Europees openbaar register, waarbij het merk of andere gelinkt wordt aan de eigenaar en datum van registratie), is dat voor het auteursrecht niet het geval. Als je collega volgende week je schitterende tekening namaakt, moet jij kunnen bewijzen dat niet jij, maar hij fraude pleegt. Je kan al raden dat het getouwtrek bij dergelijke cases niet mals is.
[hr]
Smullen van het auteursrecht, voor wel zeventig jaar
De vraag die voor ons ligt: mag je eigenlijk die prachtige creatie op restaurant wel digitaal delen op Instagram, Twitter of Facebook? Is een gerecht nota bene wel te beschermen? Valt dit onder de noemer auteursrecht?
Het auteursrecht mag dan wel gratis en automatisch zijn, het valt niettemin onder enkele voorwaarden. Zo moet een creatie het resultaat zijn van een creatieve inspanning, moet het uitgedrukt zijn in een concrete vorm en moet het werk origineel zijn.
Even onderzoeken. Een gerecht, dat is uitgewerkt door een niche-restaurant, is een creatieve inspanning. Aan de wijze van presenteren wordt de laatste jaren steeds meer aandacht besteed, niet in het minste omdat het oog vaak even hongerig is als de rest. Een concrete vorm is een gerecht ook, dat staat buiten discussie.
Maar is een gerecht altijd origineel? Welnee. Koks kijken vaak naar creaties van elkaar, leren ervan, brengen wellicht een eigen inbreng, maar de originaliteit van etenswaren kent ook zijn grenzen. Soms zal er zeker sprake zijn van originaliteit, maar probeer mij niet wijs te maken dat de zoveelste Instagram-foto van een hipster hamburger origineel is.
[hr]
Er is nog een ander kantje.
Er is trouwens nog een ander kantje aan het verhaal. De Duitse kok claimt auteursrecht op zijn gerecht, de foodie kan auteursrecht op de foto claimen. Want, vaak worden die foto’s genomen, bewerkt, de juiste schaduw opgezocht en dan pas online gegooid met een catchy tagline of enkele hashtags. Dat getuigt, volgens diezelfde auteurswetgeving, van een creatieve inspanning, een concrete vorm én (even vaak niet) van originaliteit.
De foto’s zijn dus meer dan eens auteursrechtelijk beschermd, wat maakt dat niemand je foodie-foto zomaar mag kopiëren, commercieel gebruiken of hergebruiken. Ook dat is auteursrecht.
[hr]
Conclusie
In zeldzame gevallen, en dan denk ik meer meer aan eigenzinnige toprestaurants, zullen culinaire creaties auteursrechtelijk beschermd zijn. Maar zelfs dan nog, ligt de vraag voor of een foto hiervan geen nieuw, samengestelde creatie is. De fotograaf voegt immers zijn eigen inbreng toe, door lichtinval, bewerking of filters, en komt zo tot een nieuw auteursrechtelijk werk.
Voorlopig vrees ik dat Duitse – en evengoed hun Belgische collega’s – bot zouden vangen. Vraag is ook of het ooit zou komen tot een heuse rechtszaak – ik hoop bij God van niet -. Een andere vraag is of restaurants, ongeacht de irritatie over koude gerechten, Instagram of Facebook niet moeten toejuichen. Als iemand de moeite neemt om een foto van zijn gerecht online te plaatsen, dan is dit eigenlijk niets minder dan uitstekende gratis reclame. En gratis reclame, dat vinden we allemaal best ok. Toch?
[hr]
Deze juridische column werd geschreven door Matthias Dobbelaere-Welvaert, partner bij deJuristen.
[hr]
