Naarmate het semester in tijd vordert en de examens in zicht komen vindt zowat iedere moderne student zijn toevlucht in de websites en platformen met studiemateriaal. Het principe is eenvoudig: een student verwerkt een handboek of college tot een verkorte versie of samenvatting. Vervolgens moet hij/zij dit studiemateriaal uploaden op één (of meerdere) van de vele websites. De uploader bepaalt zelf de prijs per download en ontvangt het bedrag, na aftrek van kleine commissie voor de website. Studeren krijgt voor sommige ondernemende studenten zo een commerciële kant.
Dit alles tot grote ergernis van de hogescholen en universiteiten. Naar aanleiding van het opkomende debacle tussen uitbaters van dergelijke websites en onze leerinstellingen trachten we het conflict te analyseren. De vraag die zich stelt is tweedelig; Is het verkopen van samenvattingen van handboeken en hoorcolleges een schending van auteursrechten? En zo ja, wie is aansprakelijk voor schade door de rechtenhouder geleden?
Let op; deze bijdrage heeft enkel betrekking op platformen en websites waarop de studiematerialen verkocht worden. De leerinstellingen maken er geen probleem van indien de verspreiding gratis gebeurt.
Nemo censetur ignorare legem
Artikel 1 van de auteurswet is duidelijk: ‘ alleen de auteur van een werk of letterkunde of kunst heeft het recht op het op welke wijze of in welke vorm ook te reproduceren of te laten reduceren’. De auteur is bijgevolg ook de enige met het recht om toestemming te geven tot het bewerken, vertalen, verhuren of uitlenen van zijn werk. De wetgever acht het zeggenschap over het werk van de auteur dus belangrijk.
Uiteraard bestaan er enkele verzachtingen op deze toestemmingsvereiste; een volledige lijst met uitzonderingen die het geheel werkbaar houden. We denken hierbij aan het recht om te citeren, het recht op een privékopie, etc. Om misbruik van de uitzonderingen ter vermijden worden hier duidelijke voorwaarden aan verbonden. Citeren is bijvoorbeeld enkel toegestaan indien de aanhaling beperkt in omvang blijft, over een geoorloofd doel beschikt en dito duidelijke bronvermelding.
Indien het studiemateriaal een bewerking van een auteursrechtelijk beschermd werk betreft zal sowieso een toestemming of uitzondering noodzakelijk zijn. Denk hierbij aan het woord voor woord neerschrijven van een hoorcollege of het louter overschrijven van de voornaamste kernzinnen uit een handboek. In de praktijk is zo’n studiemateriaal echter meestal grijze zone; de student hanteert wel de ideeën van de professor maar verwerkt deze in een eigen creatieve activiteit die voldoet aan de voorwaarden van originaliteit. Studeren is nu eenmaal de materie verwerken en eigen maken. We moeten ons dus onthouden van de uitspraak dat een samenvatting per definitie plagiaat is. Dit is een beoordeling voor de feitenrechter…
… of voor de student want hij is degene die een mogelijke inbreuk begaat. De websites maken zich sterk dat zij enkel een medium aanbieden ter facilitering van deze extra-curriculaire commerciële activiteiten. Bijgevolg sluiten ze hun aansprakelijkheid uit voor mogelijke schadeclaims ten gevolge van een auteursrechtelijke schending. Kortom, de student moet bevestigen dat hij/zij gerechtigd is om de materialen te commercialiseren en begaat dus de fout indien dit niet zo is. In het slechtste geval moet de website na een notice-and-takedown het betwiste materiaal verwijderen.
Wij vinden het dan ook des te opvallend dat een website als Stuvia alleen maar mist spuit omtrent mogelijke auteursrechtelijke inbreuken (http://www.stuvia.com/auteursrechten/). Aangezien hun platform gaat en staat met user generated content is het niet vreemd dat zij een opvallende ruime interpretatie van de auteurswet hanteren. Voor diegenen die nog twijfelen verschaffen wij wel graag wat meer “vuistregels”.
Toch binnen de grenzen van de wet ?
In de eerste (en belangrijkste) plaats moet de student zorgen dat zijn studiemateriaal verder gaat dan een loutere bewerking. Van Dale definieert het begrip ‘bewerken’ als “door werken voor iets geschikt te maken”. Het louter aanpassen van enkele zinnen, wijzigen van enkele bewoordingen of selecteren van fragmenten uit het oorspronkelijke materiaal volstaat niet aangezien auteursrechtelijke bescherming ook betrekking kan hebben op structuur, inhoudstafel, etc.
Uiteraard hoef je niet steeds het warm water uit te vinden; in volgende gevallen kan je beroep doen op een uitzondering of is er zelfs helemaal geen sprake van een auteursrecht.
- Auteursrecht heeft enkel betrekking op een werk dat aan de voorwaarde van originaliteit voldoet. Het werk moet getuigen van “de persoonlijkheid van de auteur”. Indien de auteur van het oorspronkelijke werk dus duidelijk geen creatieve keuzes heeft gemaakt, zal het werk niet beschermd zijn en kan je dit perfect hergebruiken.
- Indien het oorspronkelijke werk terug te brengen is op een officiële akte van de overheid (wet, advies openbaar ministerie, etc.) dan is er eveneens geen sprake van auteursrechtelijke bescherming.
- Indien je niet omheen een bepaald originele gedachte kan, dan doe je er steeds goed aan een correcte verwijzing te hanteren naar het oorspronkelijke werk.
- Indien je niet anders kan dan de letterlijke verwoordingen van de professor over te nemen kan je steeds gebruik maken van het “citaat”. Voor zover dit citaat beperkt blijft tot het hoogst noodzakelijke en gebruik gemaakt wordt van een duidelijke bronverwijzing.
Deze juridische bijdrage werd geschreven door Quinten Seghers m.m.v. Sébastien Elst.
