Je koopt digitale kunst, onder de vorm van een NFT. Wat heb je dan exact gekocht? In de vorige blog schreven we je dat je eigenlijk enkel de digitale token van het kunstwerk koopt. Maar hoe zit het dan met de intellectuele eigendom op het onderliggende werk? Als je een NFT koopt, kan je daar dan zomaar alles mee doen? Of zijn er grenzen?
Deze blog is het tweede deel in onze reeks over NFT’s. Even terug de basis opfrissen vooraleer we dit topic verder uitdiepen? Dat kan simpelweg door hier te klikken.
Intellectuele eigendom zal slechts bij bepaalde NFT’s relevant zijn, bijvoorbeeld wanneer het onderliggend werk een kunstwerk of digitale goederen zijn. Voor de andere use cases van NFT’s zijn de IP-rechten ondergeschikt, maar dat maakt deze blog niet minder interessant!
Wat heb ik nu juist gekocht?
Vooraleer over te gaan tot de aankoop van een NFT is het goed om even na te denken over wat je precies koopt. De verkoper kan namelijk jouw rechten beperken. Misschien best toch voorzichtig zijn dus wanneer je veel geld uitgeeft aan een NFT waar een strikte licentie de juridische waarde serieus beperkt.
Default-regeling voor intellectuele eigendom
Het uitgangspunt bij de aan-/verkoop van NFT’s is immers dat de koper van een NFT louter de token zelf verkrijgt, zonder enige intellectuele eigendom. Eigenaar zijn van de NFT staat dus niet gelijk aan eigendom hebben op de onderliggende intellectuele rechten. Ook na verkoop blijft de intellectuele eigendom in het werk bij de artiest!
Vergelijk het met de aankoop van een schilderij. De koper wordt de eigenaar van het werk, maar de schilder blijft wel de houder van het auteursrecht (tenzij anders is overeengekomen). Voor NFT’s is dit dus eigenlijk niets nieuws.
Als er niets anders overeengekomen is, heb je als koper dus géén rechten op het onderliggende werk. Dit wil zeggen dat je niet het recht hebt om het onderliggende werk te reproduceren, kopieën te verspreiden of afgeleide werken te maken.
Afwijkingen zijn echter wel mogelijk. Enerzijds kan dit expliciet via de algemene voorwaarden van de NFT marketplace. Deze kunnen bijvoorbeeld een bepaling bevatten die bepaalde zaken wel toelaat. Anderzijds is het mogelijk dat aan het smart contract dat bij jouw NFT hoort een licentie is gekoppeld die een bepaald gebruik toestaat.
De default-regel blijft dus wel dat het auteursrecht op het onderliggend werk niet wordt overgedragen. Dit heeft in de meest extreme vorm tot gevolg dat de NFT enkel privé mag worden gebruikt (dus louter in jouw wallet), en dat de token dus bijvoorbeeld niet gebruikt mag worden als profielfoto op een bepaald platform. Laat staan dat je van het onderliggende werk afgeleide werken mag maken (bv. het onderliggend werk laten drukken op een T-shirt).
Licentie
Het smart contract dat aan de NFT wordt gekoppeld, kan een licentie bevatten. In die licentie wordt uiteengezet wat toegelaten is (en wat niet). Het licentiemechanisme zorgt ervoor dat de auteur bepaalde rechten veilig kan stellen en het gebruik van het creatieve werk kan controleren.
Licenties kunnen onderling erg afwijken. Zo bestaan er licenties die heel verregaand zijn en een quasi overdracht van intellectuele eigendom impliceren, terwijl andere zich beperken tot het uitsluitende private gebruik van de NFT.
De meest verregaande licentie is de CC0, wat een vorm is van een Creative Commons-licentie. Onder een dergelijke licentie wordt een werk vrij beschikbaar gesteld. Creatievelingen doen daarin afstand van hun intellectuele eigendom zodat anderen het werk kunnen gebruiken.
In het merendeel van de gevallen wordt aan de NFT een niet-exclusieve en niet-sublicentieerbare licentie om het werk te gebruiken, kopiëren en tentoon te stellen gekoppeld. Dit houdt o.a. in dat het werk gebruikt mag worden op sociale media.
Omwille van de variatie in de reikwijdte van licenties is het dus belangrijk om de licentie ondubbelzinnig op te stellen zodat duidelijk is wat toegelaten is.
Als koper moet je dus zeker de kleine lettertjes goed lezen bij aankoop van een NFT zodat je niet voor onaangename verrassingen komt te staan. De licentie zal namelijk doorslaggevend zijn voor de haalbaarheid van jouw toekomstige plannen met je nieuwste aankoop.
De organisatie SpiceDAO kocht voor 3 miljoen dollar een NFT van een zeldzaam exemplaar van een boek. Het ging over Herbert’s onuitgevoerde scripts van de Dune-verfilming. De organisatie had deze gekocht om er een animatieserie van te kunnen maken. Ze hadden echter louter het boek gekocht, niet de intellectuele eigendom van de inhoud. Dat betekende een grote rode streep door de animatieserie… Jammer van het prijskaartje!
Goede afspraken maken goede vrienden. Zorg dus dat het bij aanvang duidelijk is wat de koper al dan niet mag doen met de NFT. Een helder geformuleerde licentie vermijdt latere geschillen.
Wie maakt het onderliggend werk?
Om een NFT te kunnen maken, heb je een onderliggend werk nodig. Afhankelijk van wie (of wat) het onderliggende werk maakt, zijn er andere aandachtspunten.
Wanneer je zelf een werk maakt dat je wil opnemen in een NFT, dan moet je je ervan vergewissen dat je hiervoor geen gebruik maakt van andermans beschermde werken. Zolang het onderliggende werk jouw volledig eigen creatie is, zit je safe! Van jouw eigen originele kunstwerken kan je perfect NFT’s maken.
Ben je zelf niet zo creatief, dan kan je een artiest inhuren om voor jou een NFT werk te maken. Contractueel regel je daarbij dat de intellectuele eigendom van het onderliggende werk wordt overgedragen of er minstens bepaalde rechten worden verleend die commercialisering toelaten. Zorg er dus voor dat, indien het onderliggend werk door iemand anders wordt gecreëerd, je de rechten hebt om dit werk op te nemen in een NFT.
Het zou zomaar kunnen dat de artiest van het onderliggende werk al jaren dood is. Er kunnen namelijk ook werken gebruikt worden die in het publiek domein vallen, met andere woorden werken die niet langer een bescherming genieten onder het auteursrecht. Het Global Art Museum (GAM) schudde in maart 2022 de wereld wakker door NFT’s te maken van bekende schilderijen.
Nog een ander scenario is dat het onderliggend werk werd gemaakt door AI of algoritme. Hiermee is het opletten geblazen. Om rechthebbende te zijn onder het auteursrecht, moet je immers een natuurlijke persoon zijn! Er bestaat dus nog enige onduidelijkheid wie rechten kan doen gelden op een onderliggend werk dat een AI-creatie is.
Bescherming van jouw intellectuele eigendom
Kan je bescherming krijgen voor jouw digitale kunst? En kunnen jouw merken zomaar gebruikt worden in een NFT? We moeten het niet onder stoelen of banken steken: intellectuele eigendom is een zeer waardevolle asset.
Het is niet ondenkbaar dat iemand anders jouw werk of merk gebruikt in zijn NFT. In dat geval is het opletten voor een schending van jouw intellectuele eigendom. Stel jezelf dus steeds de vraag: ‘Is mijn werk en merk bestand tegen deze nieuwe technologie?’.
Hoe bescherm ik mijn werk?
Wanneer iemand jouw werk wil gebruiken voor een NFT, zal die rekening moeten houden met de beschermingsregels uit het auteursrecht. Dit leidt ertoe dat digitale kunst in een NFT beschermd zal zijn, maar de NFT van de tweet van de oprichter van Twitter daarentegen niet. Dit laatste is immers geen auteursrechtelijk werk.
Wanneer je een werk creëert, dan is dat werk beschermd door het auteursrecht als voldaan is aan de voorwaarden van originaliteit en creativiteit. Ingeval voldaan is aan die regels, geniet je automatisch van bescherming. Er is dus geen nood aan een registratie of iets dergelijks.
Bij het gebruik van een beschermd werk heb je de toestemming van de auteur nodig. De kunstenaar heeft namelijk het exclusieve recht om zijn werk te exploiteren. En in dien verstande ook te monetariseren.
Hoe bescherm ik mijn merk?
Merken hebben als functie goederen en diensten van een bedrijf te onderscheiden van deze van concurrenten. Onder het merkenrecht krijg je bescherming in de vorm van een exclusief recht om je logo te gebruiken. Daarvoor moet je het natuurlijk eerst registreren.
Het EUIPO (Europees merkenbureau) heeft ondertussen zelf wat uitleg gegeven over merkaanvragen i.v.m. NFT’s.
Je kan namelijk in jouw merkaanvraag opnemen dat je ook bescherming wilt voor jouw merk in NFT’s. Daarbij is het echter onvoldoende om de term ‘NFT’ op zich op te nemen in de merkaanvraag. Er moet ook gespecifieerd worden wat de NFT vertegenwoordigt, bijvoorbeeld digitale schoenen of digitale kunst. Dit gaat terug op het eerder beschreven onderscheid tussen de digitale token (de NFT) en het onderliggende werk.
Bij merken wordt in de merkregistratie altijd aangegeven voor welke klassen je bescherming wilt. Dit gebeurt op basis van een vastgelegde lijst van klassen (de klassen van Nice). Binnen elke klasse zijn er dan nog eens duizenden specifieke termen.
Wil je bijvoorbeeld jouw merk beschermen voor kledij, dan zal je registreren in klasse 25 ‘kledingstukken’. Wil je echter ook bescherming voor digitale kledingstukken, dan zal je tevens klasse 9 ‘downloadbare content’ moeten opnemen in jouw merkaanvraag. De bestaande merkenrechten voor fysieke goederen strekken zich immers niet uit naar de digitale wereld.
Wil je NFT-gerelateerde diensten kunnen aanbieden, zoals bijvoorbeeld een NFT marketplace hosten en daarvoor een beschermd merk gebruiken, dan moet je kijken naar een registratie in klasse 35.
Wil je dus beletten dat anderen jouw merk kunnen gebruiken in NFT’s, dan is het misschien nuttig om na te denken over een uitbreiding van jouw reeds bestaande merkenregistratie. Dit is jammer genoeg niet zo eenvoudig; het merk zal hiervoor in zijn geheel opnieuw geregistreerd moeten worden.
Voor bekende merken, kaliber Nike, Hermès of Juventus, werd echter aangenomen dat deze ook beschermd zijn zonder een registratie in klasse 9. Heb je daarentegen een kleiner en minder alom bekend merk, dan speel je beter op zeker en is klasse 9 een mooie aanvulling in je portfolio.
Schending van jouw intellectuele eigendom
We steken het niet onder stoelen of banken. NFT’s hebben al voor wat juridische problemen gezorgd, en dan vooral met betrekking tot intellectuele eigendom. De creatie van een NFT zonder de toestemming om dit te doen, kan zowel een auteursrechtelijke inbreuk inhouden als een schending zijn van een merk.
Schending auteursrecht
De NFT op zich zal zelden een schending inhouden van auteursrecht. Een NFT (softwarecode) is namelijk geen artistiek werk dat in aanmerking komt voor bescherming.
Voor de eigenlijke inbreuk moeten we een stapje terugzetten in de tijdslijn of juist eentje vooruit: de schending zal zich voordoen bij het aanmaken van de bron van de NFT of bij het te koop aanbieden.
Het eerste houdt het online weergeven van het werk in, waarnaar de NFT een link zal bevatten (de voorbereidende stap op de creatie van de NFT). Ook het opladen op een marktplaats kan een schending inhouden, omdat dit vaak het uploaden van een afbeelding van het onderliggende werk vereist en dus minstens een reproductie ervan inhoudt.
Daarnaast is er ook een schending mogelijk op de morele rechten van de auteur. Dit zal bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de metadata in de NFT verkeerde (of zelfs helemaal geen) informatie bevat over de maker van het werk. Deze inbreuk is, gelet op de onwijzigbare aard van de blockchain, moeilijk te herstellen en kan daardoor een heuse schadeclaim met zich meebrengen.
Schending merkenrecht
Wanneer iemand jouw merk gebruikt in een NFT kan dat een inbreuk zijn op jouw merk.
De eerste vraag die zich stelt is of jouw merk ook geregistreerd was in klasse 9. Indien dat het geval is, dan zal het eenvoudiger zijn om te besluiten tot een merkinbreuk.
Het kan echter ook zijn dat jouw merk niet beschermd was voor digitale goederen, maar toch bescherming krijgt. Dit was bijvoorbeeld het geval bij een aantal bekende merken. Daar werd geargumenteerd dat er een unfair voordeel werd gehaald uit de reputatie van de merkhouder of ook dat de reputatie door de fake NFT wordt aangetast, wat tevens voldoende is om te besluiten tot een merkinbreuk.
Pro NFT’s, of toch liever niet?
Net zoals in het eerste deel van deze blogreeks, zetten we even de plus- en minpunten op een rijtje. Deze keer kijken we specifiek naar het intellectuele eigendomsaspect.
Nut van NFT’s voor je IP-portfolio
NFT’s zijn een nieuwe manier om een extra centje in de lade te brengen. Ze laten je toe om je creativiteit te monetariseren.
Een andere reden om NFT’s toe te voegen aan jouw intellectuele eigendomsportfolio, is om jouw merk te kunnen gebruiken in de metaverse. Zoals hoger aangegeven wordt de bescherming van jouw fysieke schoenen namelijk niet doorgetrokken naar de digitale wereld. En is het niet om zelf met NFT’s aan de slag te gaan, dan is het alleszins om te vermijden dat anderen jouw merk kunnen gebruiken in de metaverse. Of erger nog, het merk registreren om het daarna aan jou door te verkopen voor een torenhoge prijs.
NFT’s kunnen ook gebruikt worden in de strijd tegen namaak. Een NFT kan naast een eigendomscertificaat ook de functie vervullen van een certificaat van authenticiteit. Verkoop je luxueuze goederen, dan kan je dankzij een NFT de hele herkomst tracken (cf. alle informatie wordt opgeslagen op de blockchain). Breitling, het luxehorlogemerk, gebruikt NFT’s al op deze manier.
Tot slot ook nog een voordeel binnen het kader van het auteursrecht. Aangezien je voor bescherming onder het auteursrecht niet moet registreren, kan er discussie ontstaan over wie de initiële auteur is. Nergens is immers op officiële wijze vastgelegd wanneer jij of je concurrent iets hebben gecreëerd. Door het werk op te nemen in een NFT en deze te minten op de blockchain, zal jouw werk een vaste datum krijgen (vergelijkbaar met de datum van een registratie). Zwart op wit ligt in de blockchain vastgelegd wanneer jij iets hebt gecreëerd. Bewijs kan daardoor gemakkelijker worden.
Niet enkel rozengeur en maneschijn
De grote problemen situeren zich bij een schending van de intellectuele eigendom. Ten eerste zal het vaak moeilijk zijn om een inbreuk op auteursrecht vast te stellen. Naar de letter van de wet is er immers een ‘ongeoorloofde reproductie’ van het werk vereist, maar de technische aard van NFT’s maakt reproducties in se overbodig.
Bij merkinbreuken botst de vervolging dan weer op anonimiteit. De wallets waarmee NFT’s worden aangekocht bevatten vaak geen identificatie van de persoon die erachter zit. Ook bestaat er steeds het gevaar dat je een inbreuk makende NFT koopt waarvoor de originele artiest zijn toestemming niet heeft gegeven. Bovendien ben je nooit verlost van dergelijke gebrekkige NFT’s, want door de blockchaintechnologie zijn deze voor eeuwig vastgelegd.
Aangezien de intellectuele eigendom niet wordt overgedragen (er wordt hoogstens een ruime licentie verleend), houdt niets de auteur tegen om meerdere NFT’s van eenzelfde werk te maken. Je hebt nooit de garantie dat de auteur geen extra NFT’s maakt, waardoor de digitale schaarste waarmee NFT’s vaak geassocieerd worden, dan plots niets méér is dan een grote zeepbel.
Bovendien belet ook niets dat het onderliggende werk nog steeds vrij te zien is op het internet! Je kan dus een NFT kopen van de allereerste tweet ooit, terwijl alle niet-kopers die ook nog steeds gewoon (en overigens volledig gratis) op Twitter kunnen zien.
Wat staat jou te doen als ondernemer?
Allemaal goed en wel, maar wat moet je als ondernemer hieruit meenemen? Wees waakzaam en zorg ervoor dat je intellectuele eigendom beschermd is.
Ben je van plan om met jouw business de metaverse te betreden, dan kan het interessant zijn om preventief jouw merk reeds te beschermen voor deze activiteiten. Ook indien je geen interesse hebt om met jouw bedrijf in deze digitale wereld te stappen, kan een registratie nuttig zijn. Door te registreren belet je namelijk ook dat anderen jouw merk voor deze doeleinden zouden gaan gebruiken.
Daarnaast moet je ook actief aan monitoring doen. Houd een oogje op de merkendatabase dat niemand een gelijk(aardig) merk registreert voor NFT’s (hiervoor kan je beroep doen op merkbewaking). Doe ook regelmatig een scan van de NFT marketplaces op inbreukmakende NFT’s. Wanneer je zo’n NFT tegenkomt, dan kan je via het platform een procedure opstarten om de NFT te laten verwijderen. Tijdig optreden is daarbij de boodschap.
Jouw taak als ondernemer stopt dus niet na de creatie of verkoop van een NFT. Je zal ook steeds alert moeten zijn dat niemand jouw intellectuele rechten schendt. De waarde van de NFT ligt in jouw handen!
Als je aan de andere kant van de tafel zit, en je een NFT aankoopt, doe dan je onderzoek: van wie, en nog belangrijker, wat koop je? Vertrouw niet op het platform, want deze zal in geval er iets fout loopt zich verschuilen achter zijn algemene voorwaarden. Daarin zal een bepaling opgenomen zijn dat jij zelf de verantwoordelijkheid draagt voor de echtheid van de NFT’s die je koopt van derden.
Conclusie
Bij de aankoop van een NFT moet je je afvragen wat je effectief hebt gekocht. Is er een licentie die jou een ruim gebruik toestaat? Of ben je beperkt tot het uiterste minimum? De licentie is allesbepalend voor jouw gebruik van de NFT en dus het nut ervan in jouw portfolio.
Via een merkenregistratie kan je je intellectuele eigendom veilig stellen. Hoe het recht zal omgaan met klaarblijkelijke inbreuken op auteursrecht valt nog af te wachten. Ondernemers en creatives hebben echter geen tijd om stil te zitten: overweeg de pros en cons en herbekijk jouw businessstrategie waar nodig in functie van dit nieuwe fenomeen.
Hulp nodig bij het registeren van jouw merk? Of eerder nood aan een samenwerkingscontract met een artiest dat voorziet in een gepaste overdracht van intellectuele eigendom voor jouw NFT-project? Ook voor het opstellen van een licentie of de review ervan ben je bij ons aan het juiste adres. Je kan ons steeds contacteren via hallo@dejuristen.be.
Geschreven door Chloë Vanderstraeten, Legal Adviser deJuristen, en Kris Seyen, Partner deJuristen