De actualiteit confronteert ons met tekorten aan grondstoffen, verstoring van de globale transportketen… Als gevolg daarvan zien we prijzen van grondstoffen en materialen die (blijven) stijgen...
Vaak is de verkoopprijs voor producten of diensten contractueel echter vast bepaald. Kan je die forse prijsstijgingen als producent of leverancier dan eenzijdig doorrekenen aan je klanten? Of kan je deze minstens jaarlijks aanpassen aan de index?
Een lange, vruchtbare handelsrelatie?
Marktconforme prijzen zijn van doorslaggevend belang bij het leveren van producten en diensten. Doorgaans bepaal je de prijs in functie van de kosten die nodig zijn voor de levering van een product of dienst. Kosten kunnen in de loop van de tijd echter variëren, waardoor het doorvoeren van prijswijzigingen zich aandient.
In ‘one-shot deals’ is deze nood niet acuut. Maar in geval van langdurige handelsrelaties waarin periodiek geleverd moet worden over een langere termijn is dit wel degelijk van belang. Hoe zorg je er contractueel voor dat de prijzen die je hanteert niet alleen ‘correct’ zijn bij aanvang van de samenwerking maar dat ze dat ook blijven doorheen de lifecycle van de samenwerking? Hoe kan je je prijzen aanpassen aan gewijzigde marktomstandigheden? Hoe zorg je voor voldoende flexibiliteit in langdurige overeenkomsten?
Pacta sunt servanda
Als je producten of diensten levert, gebeurt dat tegen een prijs die de partijen onderling overeenkomen. Deze vooraf afgesproken prijs is een essentieel onderdeel van de overeenkomst met jouw klant. Op basis van het wettelijk ingebouwde principe ‘pacta sunt servanda’ kan je de prijs dus niet zomaar wijzigen zonder akkoord van de klant. In gewone woorden: een afspraak is een afspraak.
Prijzen aanpassen zonder akkoord van de klant kan in principe enkel indien je een geldige prijsherzieningsclausule voorzien hebt in je algemene voorwaarden of in het contract met de klant. Dergelijke clausule kan jou het recht geven om de overeengekomen prijzen te herzien in geval van onverwachte prijsstijgingen. Om geldig te zijn, moet je wel met heel wat rekening houden!
De prijs herzien is toch gewoon indexeren?
Een prijsherzieningsclausule is dus een clausule die toelaat om de prijs van de producten of diensten aan te passen aan objectieve parameters. Objectieve parameters zijn meetbaar, en staan los van de wil van de partijen. Dit soort clausules laten dus toe om de prijs aan te passen zonder onderhandeling of een nieuw akkoord van de contractspartijen over die prijs.
Prijsherzieningsclausules bestaan in alle maten en gewichten. Vaak lees je in algemene voorwaarden dat de leverancier zich het recht voorbehoudt om “de prijzen aan te passen in functie van de evolutie van de prijzen van de grondstoffen” of vind je de algemene stelling dat de “prijzen gekoppeld zijn aan de consumptie-index”.
Echter, clausules die voorzien in een automatische indexatie in functie van het indexcijfer van de consumptieprijzen, of clausules die (te) algemeen geformuleerd worden door bijvoorbeeld te stellen dat een prijsaanpassing mogelijk is “in functie van de economische conjunctuur” zijn ongeldig en kunnen zelfs nietig verklaard worden.
Hoe kan ik dan mijn prijzen indexeren?
De indexering “à la Belge”
Artikel 57 van de Wet Economische Herstelmaatregelen (Wet van 30 maart 1976 betreffende economische herstelmaatregelen) is heel precies:
- de prijsherziening mag in geen geval gekoppeld worden aan de index van de consumptieprijzen (of een ander indexcijfer);
- de prijsherziening kan slechts betrekking mag hebben op 80% van de eindprijs. 20% van de eindprijs moet met andere woorden onveranderd blijven;
- algemene kosten mag je niet doorrekenen: de prijsherzieningsformule moet verwijzen naar concreteparameters die de reële kosten vertegenwoordigen;
Voorbeeld: prijsstijging koppelen aan de door sectororganisaties gepubliceerde grondstofprijzen of de door werkgeversfederaties gepubliceerde referentie-uurlonen in een specifieke sector.
- Bovenstaande parameter mag je bovendien slechts toerekenen op dat specifiek onderdeel van de prijs dat vertegenwoordigd wordt door die concrete parameter.
Voorbeeld: als de eindprijs is samengesteld uit personeelskosten + grondstof hout + grondstof aluminium mag je de prijsstijging van hout niet doorrekenen op de totale kosten maar enkel op het werkelijk aandeel van het hout. Of nog: als de personeelskost 10% bedraagt van de totale kost, zal een eventuele prijsstijging van die loonkost niet erg zwaar doorwegen in de totale prijs aangezien die voor 90% door andere componenten wordt bepaald.
Belangrijk is dus om na te gaan wat het aandeel van een parameter is in de totale prijs. Dit moet niet strikt mathematisch correct zijn, maar de schatting moet wel voldoende realistisch zijn. Daarbij moet je algemene elementen uitsluiten (zoals bijvoorbeeld ‘de conjunctuur’ of ‘de dagprijs’) en enkel koppelen aan objectieve parameters.
Indexeringsclausules die niet aan de voorwaarden van de Herstelwet voldoen, zijn ongeldig. In het beste geval zal de rechter deze “herleiden” tot wat wél aanvaardbaar is, maar je loopt evenzeer het risico dat ze nietig verklaard worden.
B2B Wet (Wet van 4 april 2019)
Bij het opstellen van prijsherzieningsclausules moeten we sinds kort ook rekening houden met de B2B Wet. Deze wet maakt het onmogelijk om “onbillijke” contractuele voorwaarden op te leggen. Jezelf het recht verlenen om zonder geldige reden de prijs, kenmerken of voorwaarden van de overeenkomst eenzijdig te wijzen, zijn clausules die deze wet uitdrukkelijk afkeurt.
Zo voorziet Art.91/5 concreet: “Worden behoudens bewijs van het tegendeel vermoed onrechtmatig te zijn: bedingen die de onderneming het recht verlenen om zonder geldige reden de prijs van de overeenkomst eenzijdig te wijzigen.”
Hoe verhoudt dit artikel zich tot prijsherzieningsclausules?
De parlementaire voorbereidingen van de B2B wet maken duidelijk dat prijsherzieningen slecht kunnen op basis van externe, objectief te verantwoorden factoren. Clausules die een te verregaande discretionaire bevoegdheid bij de leverancier leggen door toe te laten dat prijzen eenzijdig aangepast kunnen worden zonder dergelijke objectivering, zijn uit den boze.
Aangezien de Herstelwet deze objectiviteit oplegt (door de verplichting om concrete parameters te koppelen aan reële kosten) mag je er van uit gaan dat prijsherzieningsclausules die conform de criteria van de Herstelwet opgesteld zijn, ook de toets van de B2B Wet zullen doorstaan.
Geen (geldige) prijsherzieningsclausule? Maar het is overmacht!
Stel dat jouw algemene voorwaarden geen prijsherzieningsclausule bevatten, maar wél een clausule rond overmacht of imprevisie. Kan je je dan eventueel op die clausules beroepen om prijsstijgingen door te rekenen aan je klanten?
Een clausule rond imprevisie (ook wel een “hardshipclausule” genoemd) kan een interessante piste zijn. Deze clausule probeert de risico’s van een onvoorzienbare situatie in te dekken. Belangrijk is daarbij dat het economische evenwicht tussen de partijen ernstig verstoord is. Met andere woorden: wanneer de uitvoering van de overeenkomst voor een van beide partijen buitengewoon nadelig is geworden. Prijzen die de pan uitswingen, zijn nu net voorbeelden die het voor de leverancier economisch onhoudbaar maken om te blijven leveren aan de oorspronkelijk overeengekomen prijs.
Een imprevisie-clausule koppelt hieraan wel de verplichting om te heronderhandelen. Partijen kunnen in dergelijk geval samen de prijs herzien in functie van de gewijzigde omstandigheden.
Het grote verschil met een prijsherzieningsclausule is dus dat in geval van imprevisie de prijs slecht kan worden aangepast na akkoord van beide partijen daar waar je dat op basis van een geldige prijsherzieningsclausule dit eenzijdig kan doen, zonder akkoord van je klant.
Conclusie
Prijsherzieningsclausules zijn een nuttige tool om flexibiliteit in te bouwen in een langdurige handelsrelatie. Prijzen kunnen op die manier aangepast worden aan stijgende loonkosten of productiekosten zonder dat een heronderhandeling tussen partijen moet plaatsvinden.
Let daarbij wel op het belang van tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden (zodat dergelijke clausule aanvaard werd door de klant) én op de beperkingen die de Herstelwet en de nieuwe B2B Wet opleggen.
Bovendien kan je de prijsherzieningsclausule combineren met een clausule van imprevisie om steeds de deur open te houden voor (her)onderhandeling indien externe factoren het economisch evenwicht tussen de partijen zou verstoren.
Heb je nog geen prijsherzieningsclausule in je algemene voorwaarden of contracten? Of twijfel je aan de geldigheid van je prijsherzieningsclausule? Contacteer ons geheel vrijblijvend via contact@dejuristen.be.
Geschreven door Sarah Dello, Senior Legal Adviser deJuristen, en Kris Seyen, Partner deJuristen
