leestijd: circa 7 minuten.
21/03/2018
Dat de privacy van de Belgische burger hoe langer hoe meer moet onderdoen voor de staatveiligheid is geen nieuwtje. Vorig jaar werd bekend dat de overheid slimme camera’s zou gaan gebruiken om snelheidsovertredingen vast te stellen. Enkele weken terug kregen we te horen dat N-VA een algemene DNA-databank wil invoeren. Met een nieuwe veiligheidsmaatregel knabbelt de overheid alweer een stukje van onze privacy weg.
Het donkere kamertje
Het klinkt voor velen als een geweldig initiatief om de veiligheid van de reizigers en chauffeurs van De Lijn te garanderen aan de hand van een nog betere camerabewaking. Maar hoe ver zijn we bereid te gaan als het op onze veiligheid aankomt? Vinden we het nog steeds oké als iemand in een donker kamertje elke beweging die we maken kan volgen? En wat als die persoon ons bij de kleinste misstap op de vingers kan tikken?
Nee, dit is geen fictie. Het gebeurt vandaag al. Gelukkig is de persoon in dat donker kamertje wel aan verschillende wetten onderworpen. Daarover later meer. Laat ons beginnen met de kwestie van die camera’s in Antwerpen te schetsen.
Surveillance in Full HD
De nieuwe Full HD camera’s komen er op vraag van Vlaams Parlementslid Annick De Ridder (N-VA). Ze moeten de huidige, verouderde installaties vervangen en de strijd tegen de criminaliteit in de Antwerpse premetrostations een stapje in de juiste richting te duwen. Waar het voorlopig nog niet mogelijk is om de gezichten van personen op beelden te identificeren, zal men met de nieuwe camera’s binnenkort wel gezichten van personen kunnen herkennen. Het zal daarnaast ook mogelijk zijn om mensen in real time te volgen.
De vooropgestelde 508 exemplaren zouden ongeveer één miljoen euro gaan kosten. De camera’s gaan ten vroegste tegen 2019 toezicht houden op de veiligheid in negen stations in Antwerpen. Met de vernieuwing van de bewakingscamera’s worden onze privacyzorgen van februari vorig jaar bevestigd. Toen verschenen er in de kranten verschillende artikels over de befaamde ANPR-camera’s (Automatic Number Plate Recognition). Deze camera’s maken deel uit van het sterk uitgebouwde netwerk der “vallende sterren”. De sterren van de snelwegen fotograferen niet enkel de nummerplaat van wagens die de snelheidslimieten overtreden, maar ook de wagen in zijn geheel en de inzittenden. Verschillende artikelen wezen vorig jaar al op het feit dat men hierdoor aan gezichtsherkenning kon gaan doen. Deze zorgen waren volgens het kabinet van Jan Jambon (N-VA) echter zeer voorbarig. De technologie stond hiervoor “bijlange niet op punt”. Ook de voorzitter van de Privacycommissie, Willem Debeuckelaere, stelde ons toen nog gerust dat het wettelijk niet toegestaan was om iedereen zomaar in beeld te brengen.
Uit het gepubliceerde bestek dat toen werd opgesteld blijkt evenwel dat de camera’s beschikken over dertien basisfuncties, waaronder: het beheer van blacklists, beheer van ANPR-registraties, observatie, trajectcontrole, statistische analyse, … Hiernaast zijn er ook nog zeven bijkomende functies die niet altijd ingebouwd zijn, zoals: controle op spookrijders, inhaalverbod, roodlicht, etc. Ten slotte was er ook nog één vrije optionele optie. Je raadt het al: gezichtsherkenning. Was het kabinet van Jan Jambon dan niet op de hoogte van de technologische mogelijkheden van de ANPR-cameras’? Of waren ze hun toekomstplannen gewoonweg vergeten vermelden?
Mag dat allemaal zomaar?
Het nieuws dat de technologie nu wel op punt staat, heeft het grote publiek jammer genoeg niet bereikt. Ondertussen breidt de overheid vrolijk haar mogelijkheden uit om burgers te volgen en te herkennen.
Gelukkig bieden de privacywet van 1992 en de camerawet van 2007 de nodige bescherming. Een opname is pas toegelaten nadat een verzoek is ingediend bij de CBPL (Commissie voor de Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer). Verder dient men de toestemming te verkrijgen van iedereen die aanwezig is op de bewuste locatie. Dit doet men uiteraard niet door een jobstudent aan de ingang te zetten die iedereen individueel om toestemming vraagt, maar wel door een in de wet bepaald pictogram duidelijk zichtbaar op te hangen. Wie een zone betreedt waar zo’n pictogram te zien is, geeft automatisch zijn toestemming om gefilmd te worden.
Het is door de camerawet verboden om in een voor het publiek toegankelijke besloten of niet-besloten plaats, real time beelden te bekijken zonder dat de reden hiervoor is dat men direct moet kunnen reageren op een misdrijf, ordeverstoring of schadegeval. Het bekijken van de beelden van niet-besloten plaatsen moet steeds gebeuren onder toezicht van een bevoegde overheid (lees: politiediensten of aan de politie gekoppelde diensten). De persoon in het donkere kamertje moet zich dus verantwoorden ten opzichte van de politie.
Ook wie gefilmd is geweest, heeft het recht om de beelden te bekijken. Je dient hiervoor wel een gegronde reden op te geven. Een voorbeeld hiervan kan zijn dat je het slachtoffer bent geweest van niet-noodzakelijk geweld door de politie. Dan ben je er best wel snel bij. Na één maand worden de beelden namelijk overeenkomstig de wet vernietigd, tenzij ze deel uitmaken van een gerechtelijk onderzoek. De voorgemelde vernietiging zal dus niet plaatsvinden indien er op de beelden bewijsmateriaal voor een misdrijf of schade terug te vinden is. Als deze regel daadwerkelijk gerespecteerd wordt, dan komt dit jouw privacy uiteraard ten goede.
Beter een databank te veel…
Door de ogenschijnlijk transparante regeling rond bewakingscamera’s, voelt de stap naar gezichtsherkenning en real time monitoring voor velen waarschijnlijk niet echt aan als een inbreuk op de privacy. Dit zeker omdat de camera’s er zijn om onze veiligheid te waarborgen. Het is inderdaad zo dat de wet zeer strenge voorwaarden oplegt over hoe de beelden mogen worden verzameld, wie er toegang tot heeft en wat er mee gebeurt op langere termijn. Toch durven we te twijfelen aan de ideale wereld die de wetgeving in gedachten heeft. Als er een systeem is dat mensen kan volgen, dan kan dit systeem gehackt worden. Dan zijn de goede bedoelingen van de ontwikkelaar niet veel meer waard.
Geen herkenningssystemen zonder een databank. Je kan pas iemand herkennen als je die persoon ergens mee kan vergelijken. Geen algemene database, zo wordt ons verteld. Het zou gaan om een blacklist die slechts bestaat uit mensen die veroordeeld werden voor een misdrijf en niet-veroordeelde verdachten. Voorlopig, toch. Er bestaat trouwens ook een databank met de DNA van deze personen. Betekent dit dan dat een persoon die ooit voor iets veroordeeld is geweest of ooit als verdachte in een onderzoek naar voren kwam, zijn recht op privacy verliest? Wat als achteraf blijkt dat iemand onterecht verdacht of veroordeeld werd?
Iets te bewijzen
De Antwerpse premetro is niet de eerste die gebruik gaat maken van ‘slimme’ camera’s. In luchthavens is deze apparatuur al heel lang een vast onderdeel van de beveiliging. Deze camera’s zijn zelfs geen primeur in Antwerpen zelf. Momenteel zijn er reeds HD camera’s te vinden op zes Antwerpse locaties. De media maakte er geen woorden aan vuil.
De uitbreiding met negen stations tegen 2019, is niet enkel interessant voor de vervoersmaatschappijen. De politie kan haar onderzoek naar intelligente cameratoepassingen verder concretiseren. Zo is het momenteel mogelijk om met bepaalde camera’s personen te tellen, de manier van bewegen te analyseren en een bepaalde kleur te zoeken in de massa. En wie weet gaat het in de toekomst nog een stuk verder. Beslist Artificial Intelligence binnenkort over bewijsmateriaal?
Wat als?
Op zich is het plaatsen van HD camera’s met het oog op gezichtsherkenning en real time monitoring perfect wettelijk. De camerawet biedt de nodige juridische basis. De overheid wil toezicht houden op misdrijven om hier zo snel mogelijk op te reageren. Om aan gezichtsherkenning te doen, berusten de politiediensten op een databank van verdachten en veroordeelde criminelen. Wat als de overheid over enkele jaren beslist dat een algemene databank veiliger zou zijn? In datzelfde opzicht stellen we ons vragen bij de bestaande DNA-databanken.
De bewakingsstaat komt traag maar zeker in beeld. Zijn we – onder het mom van staatsveiligheid – bereid onze privacy op te geven?
Geschreven door Alexander Broux.
