Wie nog een (kerst)cadeautje zoekt voor een technologie-liefhebber én wat geld te besteden heeft, is misschien al voorbij de Ray-Ban Stories gekomen. Ray-Ban en Meta hebben dit gadget recent op de markt gebracht en promoten dit actief in aanloop naar de feestperiode. Deze modieuze bril waarmee je via een ingebouwde camera foto’s en video’s kan maken, roept echter heel wat vragen op vanuit het recht op afbeelding/portretrecht, én vanuit de privacyhoek. Maar wat is dan exact het probleem van deze “smart glasses”? In deze blog zoeken we dat even voor jou uit.
The issue
Het grote probleem waar juristen over vallen, is de mogelijkheid om gefotografeerd of gefilmd te worden, zonder dat je dit vooraf goed beseft.
Het enige dat een indicatie geeft dat de bril in opneemmodus staat, is immers een klein indicatief lichtje in de linkerbovenhoek van het montuur. In helder daglicht is het bovendien niet ondenkbaar dat dit ledje niet steeds goed zichtbaar is. Verder wordt er echter geen enkel signaal gegeven aan de omgeving! Door het feit dat de bril visueel verder net een gewone Ray-Ban bril lijkt, is het als omstaander dus geen evidentie dat je op de hoogte bent van de bijzondere ‘capaciteiten’ van deze bril.
Dit lijkt ook de makers niet te ontgaan: Ray-Ban en Meta geven instructies bij de bril waarbij ze de verantwoordelijkheid dan ook vooral bij de drager van de bril leggen. De drager moet op een gepaste manier met de bril omgaan, waaronder dus ook duidelijk maken aan personen dat zij (zullen) gefotografeerd/gefilmd worden.
De juridische onderbouwing
De bezorgdheid dat (potentieel) gefotografeerde/gefilmde personen niet (voldoende) weten dat je hen fotografeert of filmt, is gelinkt aan het recht op afbeelding/portretrecht en privacy.
Het recht op afbeelding / portretrecht
Het recht op afbeelding of portretrecht houdt in dat er van jou geen herkenbare foto noch video mag gemaakt worden zonder jouw toestemming. Wanneer je jonger dan 12 à 14 jaar oud bent, zijn het je ouders of voogd die de toestemming voor jou moeten geven. En wanneer je tussen 12 à 14 jaar oud en 18 jaar oud bent, moeten zowel jij als je ouders toestemming geven opdat je gefotografeerd/gefilmd zou mogen worden.
Er zijn wel ook uitzonderingen op de toestemmingsverplichting. Een logische uitzondering is bijvoorbeeld dat bij sfeerbeelden op een openbare plaats (bijvoorbeeld op een kermis) geen toestemming moet gevraagd worden, tenminste wanneer je slechts toevallig wordt afgebeeld en er dus niet geviseerd wordt op jou.
Wanneer je toestemming nodig hebt voor het maken van een foto/video, zal je ook steeds toestemming nodig hebben voor het gebruiken van de foto/video (bijvoorbeeld verspreiden op sociale media). In het portretrecht zijn dit dus twee aparte toestemmingen! Maar als je de toestemming niet hebt gegeven voor het maken van de foto, heb je hem natuurlijk ook niet gegeven voor het verdere gebruik van de foto. Meer info over deze tweede toestemming, vind je in onze eerdere blog hierover.
Privacy
Vanuit privacyhoek is het vooral de GDPR die een rol speelt in deze kwestie. Deze privacywetgeving staat los van de regels over het recht op afbeelding/portretrecht en kan dus ook los daarvan worden ingeroepen, ongeacht of er uitzonderingen spelen op het recht op afbeelding/portretrecht.
De GDPR stelt bepaalde voorwaarden aan het verwerken van persoonsgegevens. Beeldmateriaal aan de hand waarvan je rechtsreeks of onrechtstreeks geïdentificeerd kan worden, valt onder de noemer “persoonsgegevens”. Onder “verwerken” moet je dan weer (onder andere) verzamelen en bewaren verstaan.
In beginsel mag je geen persoonsgegevens verwerken, zonder dat je daar een verwerkingsgrond (zoals bv. toestemming) voor hebt. Een uitzondering is het louter persoonlijke gebruik of voor ‘huishoudelijke doeleinden’ waar de GDPR geen bijzondere regels oplegt.
Op grond van de GDPR kan jouw uitdrukkelijke toestemming enkel een verwerkingsgrond zijn indien die vrij gegeven, specifiek, geïnformeerd en ondubbelzinnig is. Om te weten wat deze criteria precies inhouden, kan je onze eerdere blog hierover lezen.
Je hebt als individu bovendien ook nog het fundamentele recht op eerbiediging van jouw privé, familie- en gezinsleven, dat onder meer verankerd is in artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en artikel 22 van de Belgische Grondwet.
Toestemming vereist kennis: dat is de logica zelve
Terug naar de toestemming, want hier draait het uiteindelijk allemaal rond.
Om jouw toestemming te kunnen geven, moet je natuurlijk wel wéten dat er een foto en/of video van jou gemaakt zal worden. En daar knelt het Ray-Ban Stories-schoentje (of beter, het brilletje): enkel het lichtje zou niet voldoende zijn, en de brildrager heeft dus de verantwoordelijkheid om de (potentieel) afgebeelde personen hier expliciet op te wijzen. Dit is overigens wat Ray-Ban en Meta zelf ook aangeven in hun gebruiksvoorwaarden.
De verantwoordelijkheid vooral bij de brildrager leggen, geeft natuurlijk ongelooflijk veel ruimte voor potentieel misbruik: wanneer je het lichtje op de bril niet ziet, en de brildrager geen teken doet dat hij jou fotografeert/filmt of dit gaat doen, kan deze eender wat gaan fotograferen en filmen zonder daar door jou op “gepakt” te kunnen worden.
Wanneer smart glasses zoals de Ray-Ban Stories meer ingeburgerd geraken, zal dat misschien veranderen. Wanneer mensen een persoon met een bril zien, zullen ze automatisch argwanend zijn, en mogelijks vragen of ze gefotografeerd/gefilmd (zullen) worden of misschien zelfs al direct teken doen dat ze niet op beeld willen staan, net zoals nu al gebeurt wanneer mensen een smartphone of andere camera op zichzelf gericht zien staan. Maar zo ver zijn we natuurlijk nog lang niet.
Anderzijds: zelfs als “smart glasses” ingeburgerd geraken, zou het, om angst voor en stigmatisatie van eender welke brildrager te vermijden, natuurlijk wel handig zijn dat de bril zelf zeer duidelijk toont dat het verschilt van een normale bril: een klein lichtje dat je overdag eigenlijk niet echt goed ziet, toont dat natuurlijk niet.
Het moet ook gezegd: deze situatie verschilt eigenlijk niet zo heel erg van het maken van beeldmateriaal met een smartphone of camera. Ook al ziet de (potentieel) afgebeelde persoon dat je dit doet of van plan bent te doen (omdat je je smartphone/camera op die persoon richt en daardoor nu eenmaal automatisch deze indruk wordt gewekt), dan nog is het eigenlijk de bedoeling dat de expliciete toestemming te vragen voor het maken van dat beeldmateriaal. Over het algemeen neemt men wel aan dat je deze toestemming stilzwijgend geeft wanneer je bijvoorbeeld “poseert”. Maar we moeten niet uitleggen dat omtrent stilzwijgende toestemming vaak bewijsproblemen opduiken….
Unboxing the RayBan Stories: wat nu?
Wat als met nieuwjaar de hippe opa een Ray-Ban Stories cadeau doet aan zijn kleinkind?
Tijdens het familiefeest zal het nieuwe gadget ongetwijfeld uitvoerig getest worden. De aanwezigen zullen dus goed op de hoogte zijn van de bijzondere capaciteiten van deze coole zonnebril.
Portretrecht check & uncheck
Wanneer opa zijn rug recht in de relaxzetel, en met een brede glimlach naar zijn kleinkind kijkt, kunnen we er dus wel van uitgaan dat hij zijn toestemming geeft voor het maken van zijn “portret”. Maar wat met de kibbelende nonkel en tante aan het andere einde van de feesttafel? Wellicht niet …
GDPR check & uncheck
Dat de foto’s die met toestemming genomen werden, vervolgens in de interne whatsapp-groep van de familie circuleren, valt ook nog binnen de grenzen. Zet je ze echter op een facebook-pagina die publiek toegankelijk is, dan kan er al discussie ontstaan.
Conclusie: niets nieuws onder de zon
Nieuwe gadgets durven het bestaande juridische kader wel eens uit te dagen. Bij de Ray-Ban Stories gaat het dan voornamelijk om het recht op afbeelding/portretrecht, maar ook de privacywetgeving komt op het toneel. Er is echter niets nieuws onder de zon: de regels die nu reeds bestaan gelden onverminderd.
Wanneer je smart glasses gebruikt, check dan altijd of je alle noodzakelijke en geldige toestemmingen hebt vooraleer je mensen in beeld brengt. Respecteer hun recht op afbeelding/portretrecht en privacy. Een nieuwe gadget doet deze rechten niet opeens verdwijnen!
Meer vragen over de verhouding tussen de Ray-Ban Stories en het recht? Of een algemene vraag over het recht op afbeelding/portretrecht of privacy? U kan ons steeds contacteren via hallo@dejuristen.be.
Geschreven door Sofie Moore, Legal Adviser deJuristen, Chloë Vanderstraeten, Legal Adviser deJuristen en Kris Seyen, Partner deJuristen
