leestijd: circa 8 minuten.
20/03/2018
Eerder deze maand kwam al aan het licht dat het nationale vrouwelijke handbalteam van Nederland slachtoffer is geworden van voyeurisme. Naaktbeelden van deze trotse sportvrouwen werden te grabbel gegooid op een openbaar internetforum. Nu blijkt dat deze wansmakelijke praktijken zich niet enkel bij onze Noorderburen afspelen.
Trending: voyeurisme
De beelden van de naakte handbalvrouwen dateren van 2015, maar werden pas dit jaar gelekt. Een hacker slaagde erin zich meester te maken van de camera’s in de kleedruimte van een sauna waar de Oranjeselectie zich aan het omkleden was. De camera’s waarmee de beelden gemaakt werden, hingen toen in de kleedruimte om diefstal te voorkomen, maar zijn ondertussen weggehaald. De Nederlandse Autoriteit Persoonsgegevens benadrukt evenwel dat het ook in 2015 al verboden was om mensen te filmen als ze naakt zijn. De beelden zelf werden na kordaat optreden van de politie van het internetforum verwijderd. Toch hebben ze niet kunnen verhinderen dat de beelden op een uur tijd zo’n 10.000 keer bekeken werden. Bovendien lijkt de kans groot dat de beelden elders op het internet nog steeds circuleren. Een koude douche voor de Nederlandse handbalvrouwen.
Het bewuste internetforum werd zorgvuldig onder de loep genomen. Al snel bleek dat het niet om een alleenstaand geval ging. Het platform stond bol van stiekem gefilmde beelden van vrouwen in sauna’s, zwembaden, en op andere publieke en minder publieke plaatsen. Een journalist van de NOS deed een oproep om een man te vatten die in het geniep camerabeelden maakte van douchende vrouwen. Een alerte Gentse Twitteraar wist de beelden te koppelen aan de crime scene. Locatie: sporthal ‘Schoonmeersen’ van de Hogeschool Gent. Wekelijks krijgt dit complex zo’n 5000 à 6000 bezoekers over de vloer. Lees: het potentieel aantal privacy-schendingen is bijzonder groot. Getuige ook de massale media-aandacht.
Uiteindelijk wist de Gentse recherche de dader te traceren nadat hij zich had aangemeld op zijn account in een poging om alle bewijsmateriaal te wissen. Het gerechtelijk onderzoek loopt. Maar de schandalen stoppen niet. Denk ook aan de verborgen camera’s in het Waregemse danscafé Bananas. Wij willen alvast een antwoord geven op jouw voornaamste vragen.
Kan een voyeur bestraft worden? Zo ja, hoe?
Het moet je maar overkomen, je staat nietsvermoedend te douchen in je vertrouwde lokale sporthal terwijl jouw naakte lichaam stiekem op beeld wordt vastgelegd. Om daarna eventueel zelfs verspreid te worden op het internet. Een flagrante schending van de privacy. Dit fenomeen van voyeurisme strookt allerminst met onze hedendaagse maatschappelijke normen en waarden. De #metoo is nooit ver weg.
Gelukkig heeft de wetgever hier sinds 2016 een mouw aan gebreid. Inderdaad, u leest het goed: 2016, zéér recent dus. Op 29 februari 2016 trad het nieuw wetsartikel 371/1 van ons Strafwetboek in werking. Tot op die dag gingen de meeste voyeurs onherroepelijk vrijuit.
De concrete aanleiding voor deze wettelijke doorbraak was een zaak uit 2015 betreffende een basketbalcoach uit Diepenbeek die eveneens stiekem naakte meisjes filmde in de douche. Het verdict van de rechter was simpel. “Een persoon kan pas worden bestraft indien zijn gedraging op het moment van die gedraging strafbaar is gesteld door de wet.”
Strafbaarheid van voyeurisme was voor de wetswijziging afhankelijk van het oordeel van de rechtbank. Als voyeurisme kon worden beschouwd als aanranding, was het een strafbare gedraging. Aangezien elke rechter naar eigen goeddunken oordeelde of er sprake was van ‘aanranding’ liepen de uitspraken heel erg uiteen. Uiteindelijk kwam het Hof van Cassatie tussen.
Dit hoge gerechtshof oordeelde: “voyeurisme kan niet langer als aanranding worden beschouwd aangezien er geen fysiek contact of (actieve) interactie is met het slachtoffer”.
De liberalen maakten gretig gebruik van dit arrest om daaropvolgend een wetsvoorstel in te dienen teneinde voyeurisme, als losstaand feit, strafbaar te stellen.
Voyeurisme is voortaan strafbaar mits voldaan aan een aantal cumulatieve voorwaarden (lees: alle voorwaarden moeten voldaan zijn).
“Wie iemand observeert of doet observeren of van hem of haar een beeld- of geluidsopname maakt of doet maken:
- Rechtstreeks of door middel van een technisch of een ander hulpmiddel,
- Zonder de toestemming van die persoon of buiten zijn of haar medeweten
- Terwijl hij of zij ontbloot is of een expliciete seksuele daad stelt, en
- Terwijl hij zich in omstandigheden bevindt, waar hij in redelijkheid kan verwachten dat zijn persoonlijke levenssfeer niet zal worden geschonden,
maakt zich voortaan schuldig aan voyeurisme.”
Indien de criteria uit voormeld artikel voldaan zijn, riskeert de voyeur een gevangenisstraf van 6 maanden tot 5 jaar. Indien het slachtoffer minderjarig is, gaat het om een gevangenisstraf van 5 tot 15 jaar. Verder stelt datzelfde artikel in het Strafwetboek het verspreiden van naaktbeelden ook strafbaar. Eenieder die een geluids- of beeldopname van een naakt persoon of een persoon die een expliciete seksuele daad stelt, toegankelijk maakt of verspreidt zonder de toestemming van die persoon of buiten diens medeweten, is strafbaar met een gevangenisstraf van 6 maanden tot 5 jaar. Zelfs wanneer de betrokkene heeft ingestemd met het maken van de beelden. Hier geldt opnieuw een hogere strafmaat indien het slachtoffer minderjarig is.
Van september 2016 tot en met februari 2018 gooide de Gentse voyeur ongestoord naaktbeelden online voor de ogen van zo’n 170 000 toeschouwers. Een jaar en half lang stonden deze beelden aldus tentoon voor eenieder wie op dit openbaar voyeursplatform een kijkje wou nemen. Dankzij de voormelde recente wetswijziging kunnen we aldus op onze beide oren slapen. Gerechtigheid zal geschieden voor onze Gentse geniepigaard.
Hoe kunnen de slachtoffers in hun rechten worden hersteld?
Recht op afbeelding
Zoals het rechtsjargon stelt “heeft elke natuurlijke persoon recht op afbeelding.” Dit houdt in dat je steeds de toestemming moet hebben van een persoon vooraleer je van die persoon een beeltenis (bijv. foto, schilderij, videobeelden etc.) mag maken en/of verspreiden. Dit is een persoonlijkheidsrecht dat inherent verbonden is aan het recht op eerbiediging van het privéleven. Indien iemand geen toestemming heeft gekregen om videobeelden te maken van een ander persoon, noch om deze beelden te verspreiden, is het deze eerste ten strengste verboden dit toch te doen. Niet dat voyeurs zich aan deze spelregels houden.
Bij zo’n overtreding van het recht op afbeelding heeft het slachtoffer in de eerste plaats de mogelijkheid om herstel in natura te eisen. Dit houdt in dat het slachtoffer in dezelfde situatie wordt geplaatst als dewelke waarin hij/zij zich bevond voordat de inbreuk op het recht op afbeelding plaatsvond. Dit betekent hier concreet dat de persoon waarvan de naaktbeelden openbaar gemaakt zijn, kan eisen dat deze beelden worden weggehaald (in dit geval van het internet), zodat de schending beëindigd wordt.
Maar is dit echt het einde van de schending? Het beeld is dan wel weg van een bepaalde website, maar het kan nog steeds circuleren op het world wide web. Bovendien is het kwaad vaak al geschied en hebben talrijke internetgebruikers reeds de kans gehad het beeld te aanschouwen. Het slachtoffer kan in zo’n situatie aldus grote morele schade lijden. Je reputatie om zeep, potentiële werkgevers die beelden over jou kunnen vinden waarvan je niet wilt dat ze gevonden worden, etc…
Deze schade kan gelukkig krachtens de klassieke aansprakelijkheidsregels (Art. 1382) van het Burgerlijk Wetboek worden vergoed. Hoe de precieze schadevergoeding berekend wordt, is een ander paar mouwen. Dit zal voornamelijk afhangen van de overtuigingskracht van de advocaat die het slachtoffer (‘de burgerlijke partij’) onder de arm neemt.
Right to be forgotten
Dankzij de nieuwe fameuze General Data Protection Regulation (GDPR) heeft iedereen nu een recht om vergeten te worden. Dit houdt concreet in dat alle burgers van de Europese Unie het recht hebben om verouderde of onjuiste privacygevoelige informatie te laten verwijderen door verwerkers van persoonsgegevens. Ben je het beu dat die ene foto die je als twaalfjarige op Netlog plaatste nog steeds verschijnt als je je naam intypt op Google? Je kan eisen van Google dat ze die foto verwijderen.
Artikel 17 van de GDPR stelt wel dat je zelf contact moet opnemen met de eigenaar van een zoekmachine als je van dit recht gebruik wilt maken. Zo’n zoekmachines verwijderen namelijk niet automatisch zo’n gegevens waardoor deze jarenlang op het net beschikbaar kunnen blijven. Aangezien dit concept tegenstrijdige belangen teweegbrengt (recht op privacy vs. recht op vrijheid van informatie) dient er steeds een belangenafweging te worden gemaakt. Is het privacybelang wel zwaarwichtig genoeg tegenover het publieke belang bij beschikbaarheid van informatie? Het is overduidelijk dat niemand baat heeft bij gelekte naaktbeelden van een privépersoon. Hier primeert het recht op privacy. Voor publieke personen is dit echter een stuk minder eenduidig.
De slachtoffers kunnen dus eisen dat alle beelden van het net worden verwijderd, maar dit is natuurlijk moeilijk om integraal af te dwingen. Wie weet in hoeverre de beelden reeds verspreid zijn. Het is alvast een begin dat verwijdering wettelijk afdwingbaar is geworden
Bewakingscamera’s in handelszaken: Hoever kan de uitbater hierin gaan?
Bewakingscamera’s, ze hangen overal. Op de openbare weg, in shoppingscentra, appartementsgebouwen etc. Dankzij de camerawet van 21 maart 2007 wordt de plaatsing en het gebruik ervan beteugeld. Deze camera’s moeten volgens deze wet ten dienste staan van de bewaking en toezicht op besloten of niet besloten, al dan niet voor publiek toegankelijke plaatsen. Onder bewaking moeten we verstaan: “het voorkomen/opsporen/vaststellen van misdrijven of overlast en het handhaven van de orde”.
Bewakingscamera’s die zijn geplaatst in handelszaken, bevinden zich in een besloten plaats die voor publiek toegankelijk is. Beelden van zo’n camera’s mogen door de uitbater enkel in real time worden bekeken om onmiddellijk te kunnen ingrijpen in geval van misdrijven, schade of ordeverstoring. Het opnemen van deze beelden is enkel toegestaan om bewijzen te verzamelen van misdrijven of schade en om daders, ordeverstoorders, getuigen of slachtoffers op te sporen en te identificeren. Zo’n beelden mogen overigens nooit langer dan één maand worden bewaard tenzij deze het bewijs kunnen opleveren van misdrijven, schade of ordeverstoring.
Aangezien bewakingscamera’s nooit stiekem mogen worden gebruikt is een uitbater verplicht de bezoekers ervan te verwittigen als hij er gebruik van maakt. De gefilmde persoon moet immers steeds zijn/haar voorafgaande toestemming geven. Die voorafgaande toestemming wordt dan afgeleid uit het feit dat iedere persoon verwittigd is door een pictogram dat overeenkomt met de regels bepaald in het Koninklijk Besluit van 10 februari 2008.
Er bestaan natuurlijk ook grenzen aan het filmen, geldige verwittiging of niet. Het filmen van beelden die de intimiteit schenden (zoals naaktbeelden) zijn nooit toegestaan. In België geldt dus dezelfde regel als in Nederland.
Ondanks alle goede intenties van deze camerawet, kunnen hackers nog steeds het systeem ondermijnen. Daar treffen uitbaters van besloten voor publiek toegankelijke plaatsen natuurlijk geen schuld. Hier zal het enerzijds aankomen op een afdoende beveiligde infrastructuur en anderzijds op een gerichte tracering van hackers. Beiden blijken niet evident gelet op de razendsnel evoluerende technologie.
Besluit
Sinds 2016 is voyeurisme in België strafbaar als losstaand misdrijf. Slachtoffers kunnen eisen dat de gelekte beelden van het net verwijderd worden en kunnen daarnaast aanspraak maken op een schadevergoeding.
Uitbaters van besloten, voor publiek toegankelijke plaatsen, kunnen bezoekers enkel filmen indien ze deze verwittigen aan de hand van een uniform pictogram. Bovendien mag er enkel gefilmd worden met het oog op bewaking of toezicht.
Ondanks deze sluitende antwoorden blijven een aantal maatschappelijk delicate kwesties onbeantwoord. Zullen slachtoffers ooit een integrale verwijdering van de beelden van het internet kunnen afdwingen? Hoe kan men voorkomen dat camera’s worden gehackt? Is het plaatsen van een pictogram wel een voldoende manier van verwittiging?
Onze maatschappij evolueert met rasse schreden, dus ‘stay tuned’. Deze materie zal nog een lange staart krijgen.
Geschreven door Delfine Vansintjan.
