Je bent het vast al eens tegengekomen. Lustig scrollend op Instagram, passeer je plots een foto van jezelf. Iemand heeft, al dan niet met die intentie, een foto gepost waarop je niet zo flatterend staat. Of je was aanwezig op een evenement van jouw werk, en jouw baas heeft foto’s van jou op de website van het bedrijf gezet. Maar kan je daar iets tegen ondernemen? In deze blog gaan we in op jouw belangrijkste wettelijke rechten omtrent afbeeldingen van jou op sociale media.
Recht op afbeelding en portretrecht
Om te beginnen is er het recht op afbeelding. Dit houdt in dat er van jou geen afbeelding mag gemaakt worden zonder jouw toestemming. Laat je niet misleiden, het begrip “afbeelding” moet je in deze context ruim verstaan: het betreft om het even welke afbeelding van jou, ongeacht via welke techniek die tot stand is gekomen. Een foto, maar ook bijvoorbeeld een tekening, schilderij, en zelfs een beeldhouwwerk vallen hier dus onder! Ook video’s vallen onder dit begrip.
Maar dan is er ook specifiek het portretrecht, een onderdeel van het recht op afbeelding. Het portretrecht houdt in dat om het even wie een afbeelding heeft van jou, jouw toestemming moet hebben om het te reproduceren (o.a. kopiëren en bewerken) of aan het publiek mee te delen. Hieronder valt bijvoorbeeld het plaatsen van foto’s op Facebook of Instagram, maar ook het screenshotten en doorsturen van Snapchats naar anderen, et cetera.
Ja, je begrijpt het goed. Zowel voor het maken van jouw afbeelding, als voor het publiceren van jouw afbeelding moet jouw toestemming gegeven worden. Ongeacht wie jouw afbeelding maakt/publiceert: dus ook bijvoorbeeld indien dat een vriend of familielid is. Je moet wel herkenbaar zijn afgebeeld opdat jouw toestemming vereist zou zijn: iemand moet jou kunnen herkennen, bijvoorbeeld door jouw gezicht of zelfs louter jouw typerende lichaamshouding.
Wanneer alle voorwaarden vervuld zijn, dan blijft de toestemmingsverplichting gelden tot 20 jaar na jouw overlijden. De toestemming kan in principe schriftelijk, mondeling, of stilzwijgend (impliciet) gegeven worden. Wanneer echter jouw geslachtsdelen te zien zijn, dan moet de toestemming uitdrukkelijk zijn.
Belangrijk is dat men over het algemeen aanneemt dat wanneer je poseert voor een fotograaf je toestemming geeft voor het maken van die foto. Maar stilzwijgende toestemming tot publicatie wordt dan weer enkel aanvaard als er geen enkele twijfel bestaat over die toestemming.
En de minderjarige?
En wat als je minderjarig bent? Gelden er dan andere regels? Wel, dan zijn het jouw ouders of voogd die de toestemming moeten geven. En van zodra je als minderjarige voldoende onderscheidingsvermogen hebt - je dus voldoende de juridische en andere gevolgen van jouw toestemming kan inschatten – moet óók jij je toestemming geven (en dus niet alleen jouw ouders of voogd).
Meestal neemt men aan dat je voldoende onderscheidingsvermogen hebt wanneer je 12 à 14 jaar oud bent. Niet in het geheel onbelangrijk wanneer jouw school dus bijvoorbeeld klasfoto’s neemt, zeker wanneer die vervolgens online ter beschikking komen.
Openbare plaatsen
Een logische uitzondering op de toestemmingsverplichting om in het achterhoofd te houden, is dat wanneer het gaat om sfeerbeelden op een openbare plaats (bijvoorbeeld Rock Werchter) geen toestemming moet gevraagd worden, tenminste wanneer je slechts toevallig wordt afgebeeld en er dus niet geviseerd wordt op jou.
Privacywetgeving
Tot slot is er echter ook de privacywetgeving zoals we die kennen uit de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG, of in het Engels GDPR). We moeten daarbij voor ogen houden dat de GDPR een lex generalis is (een reeks algemene regels) en dat deze dus ondergeschikt is aan het recht op afbeelding en portretrecht als lex specialis. Nochtans kan de GDPR verduidelijking bieden aan een aantal algemene vereisten uit het portrecht en recht op afbeelding, en kan ze daar ook aanvullende elementen aan toevoegen.
Zo stelt de GDPR bepaalde voorwaarden aan het verwerken van persoonsgegevens. De relevantie ligt voor de hand: beeldmateriaal aan de hand waarvan je rechtsreeks of onrechtstreeks geïdentificeerd kan worden, valt onder immers “persoonsgegevens”. Je kan herkenbaar zijn op basis van bijvoorbeeld je gezicht, of zelfs louter op basis van je arm die een specifieke tattoo of moedervlek heeft. Onder “verwerken” moet je dan weer (onder andere) verzamelen, bewaren, gebruiken, wijzigen en meedelen verstaan, zij het niet voor puur persoonlijke of ‘huishoudelijke doeleinden’ (bijvoorbeeld het aanleggen van een familiealbum of privéopnames maken bij een sportevent). Maar dus wél posten op social media.
Om persoonsgegevens van jou te mogen verwerken, moet daarvoor een “verwerkingsgrond” zijn: o.a. de verwerking is noodzakelijk om een bepaalde overeenkomst uit te voeren of om een wettelijke verplichting na te komen, of de verwerker kan aantonen dat de verwerking noodzakelijk is voor de behartiging van een “gerechtvaardigd belang” (waarbij de verwerker moet kunnen bewijzen dat dit gerechtvaardigd belang zwaarder doorweegt dan jouw belang), of je hebt jouw uitdrukkelijke toestemming gegeven.
De GDPR maakt de toestemmingsvereiste uit het portrecht en recht op afbeelding, dus meteen een stuk concreter. Over de toestemming als verwerkingsgrond, en hoe die vrij, specifiek, geïnformeerd en ondubbelzinnig moet zijn, kan je meer lezen in onze blogreeks over de GDPR. Belangrijk is hierbij ook het recht om een gegeven toestemming opnieuw in te trekken!
Conclusie
Wanneer afbeeldingen van jou online worden gezet, kan dat meestal niet zonder jouw toestemming (of in het geval van jouw overlijden, toestemming van jouw rechtverkrijgenden). Als de vereiste toestemming niet is gegeven, ben je dus wel degelijk in je recht om daartegen op te treden. Ook wanneer het een vriend, familielid of werkgever is die de afbeelding online zet.
Vind je dit als fotograaf of organisatie toch behoorlijk ingewikkeld? Of denk je dat er inbreuk wordt gemaakt op jouw recht op afbeelding en/of privacy? We helpen je graag met je vragen via hallo@dejuristen.be!
Geschreven door Sofie Moore, Legal Adviser deJuristen, en Kris Seyen, Partner deJuristen
