We wisten al dat apen vrij intelligente wezens waren, maar dat ze in staat waren om inkomsten uit het auteursrecht te verkrijgen, tart alle verbeelding. Zo is er onlangs een schikking getroffen in de aanslepende zaak over wie al dan niet het auteursrecht over de selfie van de bekende Naruto aap bezit. Hierbij werd de vraag gesteld of een aap auteursrecht kon claimen op een selfie gemaakt met het fototoestel van een fotograaf. Behoort het auteursrecht toe aan de aap, aan de auteur (fotograaf) of valt het in het publiek domein?
In the jungle, the mighty jungle…
Het begon allemaal in de jungle op een Indonesisch eiland in de zomer van 2011. David Slater, een Britse freelance natuurfotograaf, volgde er een groep Makaak apen met de bedoeling er een reeks geslaagde foto’s van te maken. Plots merkte de fotograaf echter op dat de apen enorm geïnteresseerd waren in zijn fototoestel. Eerst ging het nog om een apenstreek waarbij de groep apen erin slaagde het fototoestel van de fotograaf af te nemen om er vervolgens een aantal mislukte foto’s mee te maken. Later kreeg de Britse fotograaf het geniale idee zijn camera deze keer op de juiste manier in te stellen, te bevestigen op een tripod en te kijken wat de apen ermee zouden aanvangen. Een goede gok, want één bepaalde aap luisterend naar de naam Naruto, kon er wel weg mee. Ze nam het fototoestel bij de hand, maakte een brede glimlach en vervolgens nam ze een schaamteloze selfie.
The monkey business
Terug aangekomen in Europa bracht de fotograaf de foto onder in zijn Brits bedrijf Blurb Inc en verkocht een licentie erop aan Caters News Agency. Al snel begonnen andere bedrijven, zoals Wikipedia, de foto zomaar te gebruiken omdat ze meenden dat de fotograaf er geen auteursrechten op had en de selfie binnen het publieke domein viel. De fotograaf was hier uiteraard helemaal niet mee akkoord. De man werd uiteindelijk zelf gedagvaard door dierenrechtenorganisatie PETA (People for Ethical Treatment of Animals) voor de rechter in San Francisco. De dierenrechtenorganisatie eiste dat de fotograaf alle verkregen inkomsten uit de foto overdroeg aan haar waarbij het geld zou gaan naar de verdere bescherming van de Makaak apen op het Indonesisch eiland. Zij brachten in naam van de aap de man voor de rechtbank omdat zij van mening waren dat de aap wel degelijk auteursrechten had op zijn selfie.
Wie bezit het auteursrecht alvast niet?
Iemand (en dus niet ‘iets’) krijgt auteursrecht over zijn werk wanneer zijn creatie, idee of gedachte een concrete en originele vorm heeft. Om beschermd te worden door het auteursrecht is dus originaliteit vereist. Met originaliteit bedoelt men een eigen intellectuele schepping van de auteur wanneer zij de uitdrukking vormt van zijn persoonlijkheid of met andere woorden in staat is een persoonlijke toets te geven. Dit geldt echter enkel voor creaties gemaakt door de mens. Daardoor kan een selfie gemaakt door een aap in principe niet beschermd worden door het auteursrecht want niet de fotograaf maar de aap drukte op het knopje van het fototoestel. Ook kan de aap geen auteursrecht claimen, aangezien een dier geen natuurlijke persoon is volgens het auteursrecht.
De Amerikaanse rechter in eerste aanleg beslechte deze zaak in het voordeel van de fotograaf. De rechter meende dat de aap niet onder de Copyright Act viel en dus ook geen auteursrecht op de foto kon hebben. Let hierbij wel op dat de rechter hiermee niet bedoelde dat de fotograaf het auteursrecht hierop bezat, de rechter bepaalde enkel dat de aap geen auteursrecht heeft.
De rechter argumenteerde dat enkel het Congress en de President de bescherming van dieren en mensen kunnen uitbreiden en dat er geen enkele indicatie was dat dit in deze wet gebeurd zou zijn. Na de zaak werd er ook een nieuwe Policy bij de US Copyright Office toegevoegd. Deze bepaalde dat het enkel en alleen maar werken gemaakt door mensen registreert. In deze Policy werd ook expliciet bepaald dat noch foto’s gemaakt door apen werden geaccepteerd, noch schilderijen gemaakt door olifanten.
PETA stelde echter beroep in tegen deze uitkomst. Tijdens de beroepsprocedure werd in eerste instantie ook gevraagd of PETA haar relatie met de aap wel close genoeg was om dit dier te vertegenwoordigen in de rechtbank. Ook werd de maatschappelijke waarde van een auteursrechtelijke claim van een aap in vraag gesteld, alsook of de aap enige vorm van schade lijdt bij het niet erkend worden als auteur.
Uiteindelijk kwam het niet tot een uitspraak omdat de fotograaf een schikking kon treffen met PETA. De fotograaf zal 25 % van de toekomstige inkomsten op de selfie van de aap afstaan aan organisaties die zich inzitten voor de apensoort op het Indonesisch eiland.
Wie bezit het auteursrecht dan wel? Komt de aap uit de mouw?
We weten dat de aap geen auteursrecht kan claimen, aangezien een aap nog altijd gezien wordt als een rechtsobject en geen rechtssubject. Apen zijn immers geen dragers van dezelfde rechten en plichten als de mens, hoewel ze volgens de wetgeving op het dierenwelzijn wel over een aantal rechten beschikken. Dieren worden dus momenteel nog gezien als rechtsobjecten waarover men een eigendomsrecht kan uitoefenen. Wie het auteursrecht dan bezit op werken gecreëerd door dieren of andere rechtsobjecten, blijft vandaag de dag nog steeds moeilijkheden oproepen.
Wat we nu wel weten, is dat de wet bepaalt dat enkel menselijk gecreëerde zaken door het auteursrecht kunnen worden beschermd. Aangezien de selfie gemaakt is door een aap en niet door een mens, kan de fotograaf in principe ook geen auteursrecht claimen.
Noch de fotograaf, noch de aap bezitten het auteursrecht op de kwestieuze foto. De enige optie dat nog overschiet, is dat het auteursrecht op de foto aan niemand toebehoort. De foto wordt dan gezien als een uitzondering op het auteursrecht waardoor de creatie tot het publiek domein behoort.
Wie zou het auteursrecht moeten bezitten?
Zou de foto genomen zijn zonder het materiaal, de moeite, geduld en organisatie van de fotograaf? Neen. Zou de foto ontwikkeld, geprint en verdeeld zijn geweest zonder de fotograaf zijn avontuur? Neen. Slaagde de fotograaf erin iets creatiefs te brengen met de foto? Dit lijkt ons wel het geval te zijn… Uiteindelijk is het enige wat de aap deed op de knop van het fototoestel drukken. Zit bij fotografie de creativiteit in de kunst om op het knopje te drukken of gaat het eerder om de kunst de scène, foto-instellingen, compositie, hoogte van de camera en dergelijke meer met elkaar in harmonie te brengen? Ons inziens lijkt het dan ook dat de fotograaf hierop het auteursrecht zou moeten verdienen.
Conclusie
De uitspraak van het Amerikaans gerecht bevestigt dat niemand, noch mens, noch dier het auteursrecht kan claimen in deze zaak. Ook met betrekking tot het auteursrecht lijkt het huidig wetgevend kader niet ideaal te zijn. Indien er geïnvesteerd wordt om een aap een selfie te laten maken, zou degene die daarin slaagt dan geen auteursrecht moeten krijgen op die creatie? Het lijkt ons alvast wenselijk de creatieve mensen hierachter het auteursrecht op die creaties te geven. Men mag ook niet uit het oog verliezen waarom intellectuele rechten nu juist bestaan. Een van de belangrijkste bestaansredenen van het auteursrecht is net om de creativiteit de vrije loop te laten gaan en de creatievelingen onder ons een vorm van appreciatie of beloning te geven…
Geschreven door Gauthier Masco
